กรมทะเบียนที่ดิน หรือ กรมที่ดิน ในปัจจุบัน

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้า โปรดกระหม่อม ให้กระทรวงเกษตราธิการจัดการออกโฉนดที่ดินครั้งแรกที่เมืองกรุงเก่า (ปัจจุบันคือจังหวัดพระนครศรีอยุธยา) โดยโฉนดที่ดินฉบับแรกออกเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2444 (รัตนโกสินทร์ศก 120) และได้มีพระบรมราชโองการ โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนากรมที่ดินขึ้นเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2444​

(รัตนโกสินทร์ ศก 120) ได้มีการย้ายสังกัดและเรียกชื่อต่างๆ กัน ดังนี้

ชื่อ	สังกัด	เมื่อวันที่
กรมทะเบียนที่ดิน	กระทรวงเกษตราธิการ	17 กุมภาพันธ์ 2444
กรมที่ดิน	กระทรวงมหาดไทย	29 กุมภาพันธ์ 2475
กรมที่ดินและโลหะกิจ	กระทรวงมหาดไทย	30 กรกฎาคม 2475
กรมที่ดินและโลหะกิจ	กระทรวงเศรษฐการ	12 เมษายน 2476
กรมที่ดินและโลหะกิจ	กระทรวงเกษตราธิการ	1 เมษายน 2478
กรมที่ดิน	กระทรวงมหาดไทย	19 สิงหาคม 2484

ตราประจำกรมที่ดิน

นับแต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้ง “กรมทะเบียนที่ดิน” ขึ้นในกระทรวงเกษตราธิการสำหรับกระทำการทะเบียนที่ดินในพระราชอาณาเขต เมื่อวันที่ ๑๗ กุมภาพันธ์ ร.ศ. ๑๒๐ (พ.ศ. ๒๔๔๔) และต่อมาได้มีการย้ายสังกัดกระทรวงหลายกระทรวงจนสุดท้ายได้เปลี่ยนชื่อเป็น “กรมที่ดิน“มา สังกัดกระทรวงมหาดไทยในปัจจุบันนี้

ตราประจำตำแหน่งอธิบดีกรมที่ดินเดิมเป็นตราประจำชาติรูปกลมศูนย์กลางกว้าง ประมาณ ๕.๑ เซนติเมตร ลายกลางเป็นรูปมนุษย์มือซ้ายถือเส้นกระแสมีลายกนก และที่ริมขอบด้านบนมีตัวอักษรคำว่า “อธิบดีกรมทะเบียนที่ดิน กระทรวงเกษตราธิการ”

ตราประจำตำแหน่งอธิบดีกรมทะเบียนที่ดิน กระทรวงเกษตราธิราช (เดิม)

ตรานี้ใช้ประทับในตราจองที่ออกตามความในพระราชบัญญัติออกโฉนดที่ดิน (ฉบับที่ ๖) พุทธศักราช ๒๔๗๙ มาตรา ๘ (ข) ในฐานะที่เป็นเจ้าพนักงานที่ดิน และใช้ประทับตราในหนังสืออนุญาตตามความในพระราชบัญญัติที่ดินในส่วนที่ เกี่ยวกับคนต่างด้าว พุทธศักราช ๒๔๘๖ ในฐานะที่เป็นพนักงานเจ้าหน้าที่ นอกจากใช้ประทับเอกสารตามกฎหมายดังกล่าวแล้ว ยังใช้ประทับในเอกสารหลักฐานอื่นที่มีความสำคัญ เช่น หนังสือสำคัญสำหรับที่หลวง เป็นต้น

นอกจากนั้น “อธิบดีกรมทะเบียนที่ดิน” เมื่อมีความจำเป็นจะต้องเข้าประจำทำนิติกรรมสัญญาโอนแก้ทะเบียน ณ หอทะเบียนที่ดินจังหวัดใด ก็มีอำนาจใช้ตราประจำตำแหน่งของเจ้าพนักงานที่ดินจังหวัดนั้นๆ ประทับตราได้ด้วย ทั้งนี้ตามกฎเสนาบดีที่ได้ออกโดยได้รับพระบรมราชานุญาต ลงวันที่ ๓๑ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๗

ในปีพุทธศักราช๒๕๐๐ เป็นปีที่นายถวิล สุนทรศารทูล ได้มีแนวความคิดที่จะปรับปรุงตราประจำตำแหน่งอธิบดีกรมที่ดิน และตราประจำตำแหน่งเจ้าพนักงานที่ดินที่ใช้ในการจดทะเบียนสิทธิและนิติกรรม และออกโฉนดที่ดินเพื่อความเหมาะสมและสะดวกในการใช้กับเพื่อให้ความหมาย ของดวงตรามีส่วนสัมพันธ์กับกระทรวงเจ้าสังกัดและขอบเขตธุรกิจหรืองานใน หน้าที่ของกรมที่ดินที่ได้ขยายออกไปกว้างขวางตามนัยแห่งประมวลกฎหมายที่ดิน พ.ศ. ๒๔๙๗ นอกจากงานสำรวจรังวัดทำทะเบียนที่ดินเพื่อการออกหนังสือสำคัญให้แก่ผู้มี สิทธิ์ในที่ดินแล้วยังต้องควบคุมดูแลรักษาที่ดินของรัฐและจัดสรรที่ดินให้ แก่ประชาชนตามนโยบายของรัฐบาลการจัดหาผลประโยชน์เกี่ยวกับที่ดินและงาน ที่ดินอื่น ๆ อีกด้วย จึงได้เสนอกระทรวงมหาดไทยเลือกดวงตรา ดังนี้ใช้ประจำตำแหน่งราชการ คือ

1. ตราประจำตำแหน่ง “เจ้าพนักงานที่ดิน”
   ลักษณะของดวงตรา: เป็นรูปกลม ศูนย์กลางกว้าง ๕ เซนติเมตร ลายกลางเป็นรูปราชสีห์เครื่องหมายกระทรวงมหาดไทย ประกอบด้วยรูปพิทยาธรดำเนินมือขวาถือพระขรรค์มือซ้ายถือดอกบัวเครื่องหมาย ของจังหวัดอยู่เบื้องบนมีลายกนกเป็นลายล้อม (ทุกจังหวัดมีขนาดรูปลักษณะลวดลายเหมือนกันต่างกันแค่เครื่องหมายประจำ จังหวัด)
2. ตราประจำตำแหน่ง “อธิบดีกรมที่ดิน”
   ลักษณะของดวงตรา: เป็นรูปกลมศูนย์กว้าง ๖ เซนติเมตร ลายกลางเป็นรูปราชสีห์เครื่องหมายกระทรวงมหาดไทย ประกอบด้วยรูปพิทยาธรดำเนินมือซ้ายถือพระขรรค์มือขวาถือดอกบัว และรูปมนุษย์มือซ้ายถือเส้นกระแสหันหน้าเข้าหากันมีลายต้นไม้เป็นลายล้อม

ในช่วงเวลาของการออกแบบรูปตราประจำตำแหน่งของเจ้าพนักงานที่ดินและตราประจำ ตำแหน่งอธิบดีกรมที่ดิน ตามที่จะขอปรับปรุงใหม่นั้น กรมที่ดินได้ขอให้กรมศิลปากรเป็นผู้ดำเนินการให้ผู้ที่ได้รับมอบหมายจากกรมที่ดินให้เป็นผู้ประสานงานกับกรมศิลปากร คือ นายเสงี่ยม คงตระกูล หัวหน้ากองทะเบียนที่ดินสมัยนั้น

ผลการเสนอขอปรับปรุงตราประจำตำแหน่งเจ้าพนักงานที่ดินและตราประจำตำแหน่ง อธิบดีกรมที่ดินในครั้งนี้ปรากฎว่า กรมสารบรรณคณะรัฐมนตรีฝ่ายบริหารได้มีหนังสือ ที่ มท ๔๕๗๕/๒๕๐๑ (บ.ร. ๑) ลงวันที่ ๑๕ กรกฎาคม ๒๕๐๑ แจ้งให้กระทรวงมหาดไทยทราบว่า “กรมสารบรรณคณะรัฐมนตรีฝ่ายบริหารได้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาแล้วโปรด เกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้ตราประจำตำแหน่งอธิบดีได้เพียงดวงเดียว ส่วนตราประจำตำแหน่งเจ้าพนักงานที่ดินจังหวัดต่างๆ นั้น ให้กระทรวงมหาดไทยเสนอขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตใช้ขึ้นไปใหม่เป็นราย จังหวัดต่อไป”

ตราประจำตำแหน่ง “อธิบดีกรมที่ดิน” ที่ได้โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตเมื่อปี ๒๕๐๑ นี้ มีรูปลักษณะเป็นตราประจำชาติศูนย์กลางกว้าง ๖ เซนติเมตร มีรูปกลมลายกลางเบื้องบนเป็นรูปราชสีห์ยืนอยู่บนลายกนก ประกอบด้วยรูปพิทยาธรดำเนินมือขวาถือดอกบัวมือซ้ายถือพระขรรค์กับมีรูป มนุษย์มือซ้ายถือเส้นกระแสหันหน้าเข้าหากันอยู่เบื้องล่างมีเครือเถาเป็นลาย ล้อม

---

ตราประจำตำแหน่งอธิบดีกรมที่ดิน กระทรวงมหาดไทย (ปัจจุบัน)

กรมที่ดินได้ใช้ภาพตราประจำตำแหน่งอธิบดีกรมที่ดินที่ได้รับพระบรมราชานุญาต ตามหนังสือกรมสารบรรณ คณะรัฐมนตรีฝ่ายบริหาร ที่ มท.๔๕๗๕/๒๕๐๑ (บ.ร.๑) ลงวันที่ ๑๕ กรกฎาคม ๒๕๐๑ เป็นเครื่องหมายประจำกรม ตั้งแต่ปีพุทธศักราช ๒๕๐๑ เป็นต้นมา

ความหมายของตราประจำกรมที่ดิน (The definition of Department of Lands Badge)

• รูปราชสีห์ (King of beast badge): เป็นเครื่องหมายกระทรวงมหาดไทยมีความหมายว่ากรมที่ดินเป็นหน่วยงานที่สังกัด อยู่ในกระทรวงมหาดไทย is sign of Ministry of Interior. It means “Department of Lands belongs to Ministry of Interior.”
• รูปพิทยาธรดำเนิน (angel musician in walking posture): มือซ้ายถือพระขรรค์มือขวาถือดอกบัวมีความหมายไปในทางจัดสรรที่ดิน her left hand holds a sharp sword; her right hand holds a lotus. It means “land allocation aspect.”
• รูปมนุษย์มือซ้ายถือเส้นกระแส (a man; his left hand holds a stream line): หันหน้าเข้าหากันมีความหมายไปในทางจดทะเบียนสำหรับทำนิติกรรมสัญญา face to face means “registration of rights and juristic acts aspect”

*อ้างอิงจาก หนังสือวิวัฒนาการการออกโฉนดที่ดินและงานทะเบียนที่ดิน 100 ปี กรมที่ดิน 17 กุมภาพันธ์ 2544 โดยนายวิโรจน์ ผิวปานแก้ว พิมพ์ที่ ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด พ.ศ. 2543

แหล่งข้อมูล ::

• กรมที่ดิน (http://www.dol.go.th)
• Wiki pedia (https://th.wikipedia.org/wiki/กรมที่ดิน)